Һаяхана Улаан-Үдэдэ, Үндэһэтэнэй номой санда сагаан һарада зорюулагдаһан литературна-хүгжэм дуута үдэшэ болобо. Энэ уулзалгые  Россиин габьяата зүжэгшэн, уран шүлэгшэн Чингис Гуруев хүтэлжэ, эгээл түрүүн сугларагшадые һайндэрээр амаршалба. Энэ үдэшын илгаа  гэбэл, тусхай айлшан болохо Дугарма Батаболотовае сугларһан зон онсо тэмдэглэбэ. Сагаалганай урдахана Агын уран шүлэгшэд Дугарма Батаболотова, Сэсэг Дамбаева хоёр Буряадай уран зохёолшодой холбооной гэшүүндэ абтаһан байна. Дугарма Батаболотова Сагаан-Уула нютагһаа гарбалтай, олон жэлэй туршада Сахюурта нютагта багшалаа. Залууһаа хойшо шүлэг бэшэжэ туршадаг, «Толон», Буряад үнэн», «Байгал» гэхэ мэтэ һонин сэтгүүлнүүдтэ шүлэгүүдынь толилогдодог байгаа юм. 2010 ондо Шэтэдэ Борис Макаровай оршуулгаар «Не хочу судьбы иной» гэжэ согсолбори ород хэлэн дээрэ гараа. 2012 ондо Агада «Хуби заяанай модон» гэжэ ном хэблэгдээ.  

Буряад Республикын уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ Матвей Чойбонов, Дулгар Доржиева, Тимур Гомбожапов, Буряад Республикада Агын тойрогой түлѳѳлэлгын хүтэлбэрилэгшын орлогшо, шүлэгшэн Цыбигмит Дамдинжапова Сагаан һарын һайндэрээр сугларагшадые амаршалан, хүндэтэ айлшандаа  шүлэгүүдые зорюулба. Буряадай арадай поэт Булад Жанчипов, ахамад зохёолшон Д.О.Эрдынеев Ага нютагай бэлигтэй шүлэгшэндэ дулаахан үгэнүүдые зорюулба. Буряадай оперын дуушад  Валентина Цыдыпова, Бэлигма Ринчинова, Батор Цыпылов аялгата һайхан буряад дуунуудые хангюурдаба.

Нютагайнгаа басаганай баярые хубаалдахаяа Сагаан Уула нютагай түлѳѳлэгшэд – Улаан-Үдэдэшье байдаг зон, Агаһаашье ерэһэн нүхэдынь  амаршалгын сэсэг барюулба, үгэ хэлэбэ, дуу дуулалдаба.

Дугармаа Батаболотовагай шүлэгүүд тухай бага зэргэ мэдэжэ абахын тэдыгээр «Хуби заяанай модон» согсолбориһоо  иимэ мүрнүүдые буулгая:

ХОЮУЛАА
Хада ханамни хадаа,
Ханилhан нүхэрни хадаа,
Хүүгэдэймни эсэгэ хадаа,
Эльбыш даа намаяа,
Энхэрыш даа намаяа,
Эрхэлүүлыш даа намаяа.
        Угайшни гуламтые
        Унтараангуй бадарааhан,
        Эхэнэр хүн ха юмбиб даа бишни!
                   

«МИНИИ БУРЯАД»

Иимэ нэрэтэй шэнэ сэтгүүл Буряадта мүндэлбэ. Түрүүшын дугаар нара хаража, уншагшадта тараагдажа эхилбэ.

Юрэ бодоходо, елэгэр хатуу саарһатай, үнгэтэ зурагуудаар шэмэглэгдэһэн, буряад хэлээр бэшэгтэй иимэшүү хэблэл ерээд онуудһаа хүлеэгдэдэг байгаа юм. Ашаг олзогүй, мүнгэ хэзээдэшье асархагүй проектһээ хүн зүрхэ алдадаг юм гү, али заатагүй олон хүндэ уншуулха дуратай байһан юм гү, бү мэдэе. Үдэр бүри хубилжа байгаа оршон сагай буряад соёлой, хэлэнэй муу һайн байдал хараад шиидэжэшье болоо юм бэзэ. Ушар тиимэһээ арад олондо туһатай энэ хэрэгтэ зүрхѳѳ даран хам ороһон «Ариг ус» телекомпаниин ажалтанай урда доро дохихоор байна. Шэнэ сэтгүүлые үүсхэн байгуулагша, хэблэгшэ  --  хизаарта харюусалгатай бүлгэм «Алтаргана». Ахамад редактор Норжима Цыбикова, ахамад редакторай орлогшо Даши-Доржо Болотов. Уран зурааша, дизайнер Бальжинима Доржиев, макет хэдэг дизайнер Аркадий Батомункуев болон бусад Улаан-Үдэһѳѳ, Үбэр Монголһоо, Монгол уласһаа, Агаһаа хэдэн автор, фотографууд хэшээн оролдожо, түрүүшын номер бүтээбэ. Тиражынь – 3000 хэһэг.

Буряадби гэжэ ѳѳрыгѳѳ нэрлэдэг хүн бүхэнэй эхэ ороншо сэдьхэл соо   түрэл тоонто нютагай дүрсэ зурагууд далдахан хадагалаатай байдаг. Хэзээ нэгэтэ тэрэнь гаража ерэдэг. Энэ дэлхэйн  ондоо орон нютагуудта буряадууд  баһа Буряад орон тухай бодол дурсалгаяа бѳѳмэйлжэ ябадаг гээшэ. Тэдэ бултанай һонорто шэнэ сэтгүүл хандана.  «Энэ журнал гаргахадаа энэ тэрэ уряа лозунг соносхохо, ухаа зааха, хүмүүжүүлхэеэ һананагүйбди. Байһан шадал соогоо хабаатай ушар, һонин мэдээсэл, хүнүүд, фото зураг – эдэ бүгэдые бэдэржэ, манай хамтын соёл түүхэдэ шэнэ хуудаһа оруулха хүсэлтэйбди. Манай оролдолго хэшээл хамтын аша туһаар лэ бүтэхэ жэшээтэй» гэжэ ахамад редактор Н. Д. Цыбикова оршол үгэ соогоо бэшэнэ. Бүтэхэнь болтогой!     

Шэнэ журналай бии болоһон ушараар Буряадай оперо баледэй театрай ордон соо баярай наада тоглоон болобо. Үдэшые "Ариг Ус" телекомпаниин "Мүнгэн сэргэ" дамжуулга хүтэлдэг Дашадоржо Болотов, БГТРК-гай Гүнсэма Тудупова, Монгол Уласай телевидениин 2-дохи каналай диктор Арюунзула, Шэнэхээн нютагай багша Дашадондог гэгшэд хүтэлбэ. Намгар Лхасаранова, Бадма-Ханда Аюшеева, Саян Цымпилов, Хажидма Аюржанаева, Бэлигма Ринчинова, Чингис Раднаев, Виктор Жалсанов  - Оросые, Жаргалсайханай Чингис, Пүрбэжамсын Бадрал – Монгол уласые,  Согтын Должон, Балдандоржийн Балжан, Дугарнимын Долгорма, эхир басагад Цэрэн-Нимын Цэндэ, Сэлһаа – Хитад уласай Шэнэхээн нютагые түлѳѳлбэд. Ёһотой эб хамтын, һаналаа нэгэдэлгын баярта үйлэ болобо.

Раднанима Базаровай концертын үедэ буулгаһан  фото зурагууд дээрэ: 1) журналай түрүүшын номерой дүрсэ, 2) Намгар Лхасаранова, 3) Бадмаханда Аюшеева, 4) Жаргалсайханай Чингис, 5) Жаргалсайханай Чингис ба Чингис Раднаев 

Баярма Дамбиевагай үзэсхэлэн нээгдэбэ

Улаан-Үдэдэ, Ц.Сампиловай нэрэмжэтэ уран зурагай музей соо, мэдээжэ уран зурааша, гобелен нэхэлгын мастер Баярма Дамбиевагай «Юртэмсын гурбан үнгэ» гэжэ нэрэтэй хубиин выставка нээгдэбэ.    СССР-эй ба Россиин Федерациин уран зураашадай холбооной гэшүүн, Буряад Республикын габьяата уран зурааша, уран зураашадай ба арадай уран бүтээлэй бүхэроссиин, зональна,  уласхоорондын олон тоото харалгануудта лауреат, дипломант болоһон Баярма Дамбиева эгээн түрүүшынхиеэ Улаан-Үдэдэ үргэн олоной һонорто бүтээлнүүдээ табиба.  Б. Дамбиева Агын тойрогой Шандали нютагта тоонтотой, Агын соёл түүхын мэдээжэ бүтээл «Сүүгэл дасан», «Сэмүүн саг» гэжэ номуудые бэшэһэн автор Дамбинима Цырендашиевай ехэ басаган болоно. Тэрэнэй олон ажалнууд музейдэ бэшэ байдаг. Улаан-Үдын аэропортдо вип-зал соо ороходош, 6 метр ута «Водопад» гэжэ хүдэлмэринь  айлшадые Буряад ороной урлалтай танилсуулан угтажа байха. Мүнгѳѳр ядахагүй баян эмхинүүд Б. Дамбиевагай гобеленгүүдые абаха дуратай агша. Забайкалиин түмэр харгын профилактори соо «Жэлэй дүрбэн саг» гэһэн циклэй «»Весна», «Лето», «Осень» «Зима» гэжэ хүдэлмэринүүд үлгѳѳтэй байдаг. «Тайшет хотодо түмэр замай управленидэ «Весенний» гэжэ томо (360х180) нэхэбэри байха. Агын соёлой байшанда, Улаан-Үдын «Үльгэр» театрта хүшэгэнүүд тэрэнэй даамайхан гараар нэхэгдэһэн гээшэ.  

Баярма Дамбиевагай искусствын онсо илгаа хадаа тэрэ мориной дэлһээр гобелен нэхэдэг юм. Энэмнай нилээн ажалтай нобшо, ехэ тэсэбэри хэрэгтэй урлалай түрэл болоно. Түрүүн хэрэгтэй материал бэдэрхэ бэлэдхэхэ, үһэ дэлһэеэ үнгэ үнгѳѳр илгаха, ээрэхэ, эскиз зураха, тиигээд нэхэхэ, оло дахин  задалха, шэнээр эблүүлхэ г.м. барагдахагүй ехэ ажал юм. Гэрэйнгээ оёдол нэхэдэлдэ тэсэмгэй даамай,  ёһотойл буряад эхэнэрэй диилэхэ урлал. Анхан эхилхэдэнь, ахамад зурааша Дашинима Дугаров нилээн дүнгэһэн юм. Үшѳѳ тиихэдэ зохёохы замдаа суута буряад уран зурааша Алла Цыбиковатай уулзаһанаа  Б.Дамбиева ехэ хуби талаамни гэжэ тоолодог. Тэрээнтэй суг бүтээһэн ажалнууд олон. «Родник» (Ц. Сампиловай музей), «Богатый край» (Зэдын аймагай номой сан), «Игра на флейте» (Буряадай Уласай номой сан), «Сагаан үбгэн» (авторнуудай суглуулбари) гэхэ мэтэ гобеленүүдэй эскиз А. Цыбикова зураһан, нэхэлсэһэн байна.    

Даша Намдаковта уласхоорондын шан барюулагдаба

 

Тэрэ ушараар Италиин Пьетрасанта хотодо тэрэнэй «Хаанай агнуури» (Царская охота) гэһэн уран бүтээлтэй танилсалга болобо. Һүмын дэргэдэхи багахан талмай дээрэ һүр жабхаланта хоёролжон морин хүрэг табигдаба. Талын дундуур табилуулжа ябаһан үльгэрэй һайхан хан хүүхэн һурша номоёо дэлинхэй, хан хүбүүн нашан харсага табихаар зэһэнхэй ай сүй оролсоно. Азиин домогто  баатарнуудые Даши Намдаковай ѳѳрын дабташагүй маягаар дүрсэлдэгые сайтһаа буулгаһан зурагууд (newbur.ru) гэршэлнэ. Кызыл хотодо һуурияа олоходоо, хаанай хүүгэдэй урма дүүрэн бэе түхэл, хурдан моридой гүйдэл бүришье жабхалантайгаар харагдаха бэзэ. «Fratelli Rosselli» соёлой түб Даша Намдаковые дэлхэйн онсо бэлигтэй шэлдэг зураашадай нэгэн гэжэ тэмдэглэнэ.

PS. Тува республикын толгойлогшод уран һайханай нарин үзэмжэтэйгѳѳ мэдүүлбэ гэжэ хэлэхэ байнаб. Иимэшүү скульптура Улаан-Үдэдэ табиха арга боломжо байгаа ёһотой. Уран зураашын ажалайнь лэ түлбэри түлэхэ болоно. Үшѳѳ Италида шудхалгын суута үйлэдбэринүүдтэ эдээниие бүтээхэнь үнэгүй бэшэ. Хэды болотор Улаан-Үдэ хотые «оршон сагай бүхы арадуудай эрхим зураашын», мэр ноёной эгээл дуратай барималшын бүтээлнүүд – дутуу һиилэһэн эскиз зандаа собхорһон морид, «һүхѳѳр сабшаһан» хүндэмүүшэ хатан, тяжеловоз үүлтэрэй адууһа унаһан шахагар баатарнууд шэмэглэхэ юм?   

Ажаһуугшад гэжэ үгэ тухай

Ажаһуугшад 

Анхан  жители гэжэ ород үгэһѳѳ хуулан оршуулһан, онобшогүйшэг энэ үгэ үргэн олоной хэлэндэ үшѳѳл һуурияа олоогүй хэбэртэй. Гол түлэб сэдхүүлшэд лэ хэрэглэдэг. Ушар тиимэһээ тэрэ үгын хажуугаар зон, хүн зон, улад зон  гэхэ мэтээр хэлэхэдэ яаха юм?